Gök Bilim Rehberi - 6a (Güneş Sistemimiz - Güneşin Yapısı)

Güneşin, başlangıçta çok büyük alan kaplayan gaz ve toz bulutlarında oluştuğu varsayılmaktadır. Bu parçacıklar birbirilerini çekip öbekler oluşturmaya başlayınca açısal momentumlarını korumak için dönmeye başlamıştır. Dönme hızının giderek artması büzülme ve sıcaklık artışı sonucu nükleer tepkimeleri tetiklemiş ve Güneşimizin ısı ve ışık saçmasını sağlamıştır.
Her ne kadar Güneşin ve onun uydularının (gezegenler) oluşumu bu şekilde çoğu yerde ve kaynakta geçse de sistemimizin oluşumu ile ilgili en çok kabul gören iki teori vardır.

Bunlardan ilki James Jeans tarafından ortaya atılan "Katastrof Kuramı"dır.Bu kurama göre Güneşimize yaklaşan bir başka yıldız Güneşten parçalar koparak bugünkü gezegenle oluşmasını sağlamış ve daha sonra Güneşimizden uzaklaşmıştır.
Bu kuram gezegenlerin neden 6 derecelik eğimle döndüğünü açıklamakla beraber gezegenlerin içeriklerinin farklı olması durumunu açıklayamamaktadır. Çünkü madem gezegenler Güneşten koparak oluştu içerikleri benzer olmalıdır. Ancak hiç de öyle değildir. Yine Güneşten parça koparacak kadar yaklaşabilen bir yıldız Pluto'yu da alıp götürmeliydi. Ama o da Güneşin çevresinde hala dolanmakta.

Bugün de hala tartışılan geçerliliği ilkine göre daha fazla olan kuram Immanuel Kant tarafından ortay atılmıştır. Bu kurama göre Güneş ve gezegenler yıldızlar arası toz ve gaz bulutlarından aynı anda benzer şekilde farklı yerlerde öbekler oluşturarak meydana gelmiştir.

Aya ayak basılmasıyla yapılan incelemelerde aydaki bazı kraterlerin gaz patlamaları sonucu meydana geldiği anlaşılmıştır. Ve yine aydaki taşların yaşınında neredeyse dünyamızdakiler kadar yaşlı olması bu kuramı destekler niteliktedir.

Güneş Yapısı:

Güneş, Güneş Sistemi'nin merkezinde yer alan yıldız. Orta büyüklükte bir yıldız olan Güneş, tek başına Güneş Sistemi'nin kütlesinin % 99,8'ini oluşturur. Geri kalan kütle Güneş'in çevresinde dönen gezegenler, asteroitler, göktaşları, kuyrukluyıldızlar ve kozmik tozlardanoluşur. Gün ışığı şeklinde Güneş'ten yayılan enerji, fotosentez yoluyla Dünya üzerindeki hayatın hemen hemen tamamının var olmasını sağlar ve Dünya'nın iklimi ile hava durumunun üzerinde önemli etkilerde bulunur.

Samanyolu Gökadasında bilinen yaklaşık 200 milyar yıldızdan birisi olan Güneş'in kütlesi sıcak gazlardan oluşur ve çevresine ısı ve ışıkşeklinde radyasyon yayar. Güneş'in çapı Dünya'nın çapının 109 katı (1.5 milyon km), hacmi 1,3 milyon katı ve ağırlığı 333.000 katı kadardır. Yoğunluğu ise Dünya'nın yoğunluğunun ¼’ü kadardır. Güneş kendi ekseni etrafında saatte 70.000 km hızla döner ve bir tam turunu yaklaşık 25 günde tamamlar. Güneşin yüzey sıcaklığı 5500 °C ve çekirdeğinin sıcaklığıysa 15,6 milyon °C’dir. Güneş'ten çıkan enerjinin 2,2 milyarda 1'i yeryüzüne ulaşır. Geriye kalan enerjisi uzayda kaybolur. Güneş’in üç günde yaymış olduğu enerji, Dünya'daki tüm petrol, ağaç, doğalgaz, vb. yakıta eşdeğerdir. Güneş ışınları 8,44 dakikada yeryüzüne ulaşır. Güneş, Dünya'ya en yakın yıldızdır.Çekim kuvveti Dünya yer çekiminin 28 katıdır.

Güneş yüzeyi kütlesinin %74'ünü ve hacminin %92'sini oluşturan hidrojen, kütlesinin %24-25'ünü ve hacminin %7'sini oluşturan helyum ile Fe, Ni, O, Si, S, Mg, C, Ne, Ca, ve Cr gibi diğer elementlerden oluşur.Güneş'in yıldız sınıfı G2V'dir. G2 Güneş'in yüzey sıcaklığının yaklaşık 5.780 K olduğu, dolayısıyla beyaz renge sahip olduğu anlamına gelir. Günışığının atmosferden geçerken kırılması sonucu sarı gibi görünür. Bu mavi fotonların Rayleigh saçılımının sonucunda yeteri kadar mavi ışığın kırılmasıyla geride sarı olarak algılanan kırmızılığın kalmasıdır.

Enerjisini hidrojen çekirdeklerinin füzyonla helyuma dönüşmesinden elde eder ve hidrostatik denge içindedir, yani zaman içinde ne genişler ne de küçülür. Saniyede 600 milyon ton hidrojen, helyuma dönüşür. Bu da, Güneş`in her geçen saniye 4,5 milyon ton hafiflemesine yol açar. Güneş'teki füzyon olayı sonucunda kızıl kırmızımsı bir alev 15-20 bin km yükselir ve Güneş Fırtınası meydana gelir.

Güneş yüzeyi tabakalardan oluşmuştur. Bu tabakalara çekirdekten yüzeye doğru sırasıyla fotosfer, kromosfer ve korona isimleri verilmiştir.

ÇEKİRDEK:Güneş çekirdeği merkezden 0,2 güneş yarıçapına kadar uzanır. Yoğunluğu 150.000 kg/m³ (Yeryüzünde suyun yoğunluğunun 150 katı) civarında, sıcaklığı da 13.600.000 kelvin kadardır (yüzey sıcaklığı yaklaşık 5.800 kelvindir).
IŞIKKÜRE ( fotosfer ) : Güneşin görünen parlak yüzeyine ışık - küre denir. Güneşin ışığının büyük bir bölümü bu katmandan gelir . Bu katman sürekli ışınımın olduğu katmandır. 400 km kalınlığında seyrek ama oldukça donuk bir katmandır. Sıcaklık alt kısımda 10000 K kadardır. Üst kısımda bu değer 4200 K ye kadar düşer.
RENKKÜRE ( kromosfer ) : Tam güneş tutulması esnasında kara diski çevreleyen ince pembemsi bir şerit dikkat çeker . Böylesi bir gözlem tekniği ile fotosferi kuşatan bir dış katmanın varlığı saptanmıştır. İşte bu katmana renkküre (kromosfer) denir . Kromosferin sıcaklığı 4800 K dir . Dışa doğru gidildikçe iyonlaşma artacağından sıcaklığın artması beklenir .
GÜNEŞ TACI (korona) : Güneşi saran parlak yüksek sıcaklıklı ve seyreltik bir gazdan örtüdür .Güneş tacının sıcaklığı 1000000 K dir. [2]