Dürbün, birbirinin aynı veya simetrik olan mercekler grubunun aynı noktaya odaklanacak şekilde yerleştirilerek gözlem yapacak kişinin her iki gözünü de kullanarak baktığında uzaktaki nesneleri yakındaymış gibi görmesine olanak veren cihazlara verilen genel addır.[1]
Teleskoplar
Optik Teleskoplar:
Temel görevi insan gözünden daha fazla ışık toplamak ve sonuçta daha iyi görme daha fazla ayrıntı yakalayabilme ve daha uzağı seçebilmeyi sağlamaktır. Üç temel sınıfa ayrılırlar. Bunlar;
- Optik teleskoplar
- Radyo teleskoplar
- X-ışını teleskoplar
- Gama ışını teleskopları
- UV teleskoplar vb sınıfları vardır. Biz bu yazımızda amatör gözlemcilerin en çok işine yarayacağını düşündüğümüz optik teleskopları inceleyeceğiz.
Optik Teleskoplar:
Temel görevi insan gözünden daha fazla ışık toplamak ve sonuçta daha iyi görme daha fazla ayrıntı yakalayabilme ve daha uzağı seçebilmeyi sağlamaktır. Üç temel sınıfa ayrılırlar. Bunlar;
- Mercekli
- Aynalı
- Newtonian
- Cassegrain
- Schmidt Cassegrain
- Maksutov Cassegrain
- Schmid Newtonian
1.Mercekli Teleskoplar: Bu türde uzun bir tüp içindeki mercekten geçen ışık, göz merceğine gelir.
a. Newtonian Türü : Newtonian türü teleskoplar ışığı toplayan ve ikinci bir düz aynaya odaklayan bir çukur aynaya sahiptirler. İkinci ayna ise görüntüyü ana tübün dışına açılan bir penceredeki göz merceğine yansıtır.
b. Cassegrain Türü : Bu tür teleskoplar büyük bir küresel veya parabolid çukur ayna ile hiperbolid tümsek bir ikinci aynadan oluşur. Gelen ışınlar önce çukur ayna tarafından toplanır ve ikinci aynaya yansıtılır. Bu aynadan yansıyan ışınlar ise birinci aynanın merkez bölgesindeki delikten geçerek gözmerceğine odaklanır.
3. Katadioptrik teleskoplar : Bunlarda kendi aralarında üçe ayrılır.
a. Schmidt-Cassegrain Türü : Bu tür teleskoplarda ışık ince bir Schmidt düzeltici mercekten geçerek gelir. Daha sonra küresel çukur aynaya çarparak tekrar geri yansır. Yansıyan bu ışınlar birinci aynanın göbeğindeki delikten geçerek gözmerceğinde odaklanırlar. Bu tür teleskoplar teleskop türleri içinde en modern olanlarıdır.
b. Maksutov-Cassegrain Türü : Bu tür genel olarak Schmidt-Cassegrain teleskoplara benzer. Bu tür teleskoplarda bir tarafı iç bükey bir tarafı dış bükey olan ince bir düzeltici mercek kullanılır. İkinci ayna, merceğin merkez bölgesi aluminyum kaplanarak oluşturulur.
c. Schmidt-Newtonian Türü : Bu tür teleskoplar diğerlerine benzemekle birlikte; bunlarda Newtonian aynaları ve Schmidt düzeltici mercekleri kullanılmıştır. Daha çok sönük uzay cisimlerini gözlemek için kullanılırlar.
Teleskop türlerinin bir birilerine göre avantaj ve dezavantajlarının karşılaştırılması:[2]
Teleskopların Özelliklerini Anlamamızı Sağlayan Bir Kaç Tanım:
1. Açıklık (Aperture) : Bütün teleskopların asıl fonksiyonu ışık toplamaktır. Teleskobun açıklığı demek, merceğin yada aynanın çapı demektir.
Açıklık genellikle " (inç) ile tanımlanır. 1" = 2.54cm dir.
Açıklık ne kadar büyükse teleskop o kadar fazla ışık toplar.
Daha çok ışık toplanması ise daha parlak ve daha iyi bir görüntü oluşmasını sağlar. 5" lik bir teleskobun aynası 5 X 2,54 = 12,7 cm =127 mm 'dir
a. Schmidt-Cassegrain Türü : Bu tür teleskoplarda ışık ince bir Schmidt düzeltici mercekten geçerek gelir. Daha sonra küresel çukur aynaya çarparak tekrar geri yansır. Yansıyan bu ışınlar birinci aynanın göbeğindeki delikten geçerek gözmerceğinde odaklanırlar. Bu tür teleskoplar teleskop türleri içinde en modern olanlarıdır.
b. Maksutov-Cassegrain Türü : Bu tür genel olarak Schmidt-Cassegrain teleskoplara benzer. Bu tür teleskoplarda bir tarafı iç bükey bir tarafı dış bükey olan ince bir düzeltici mercek kullanılır. İkinci ayna, merceğin merkez bölgesi aluminyum kaplanarak oluşturulur.
c. Schmidt-Newtonian Türü : Bu tür teleskoplar diğerlerine benzemekle birlikte; bunlarda Newtonian aynaları ve Schmidt düzeltici mercekleri kullanılmıştır. Daha çok sönük uzay cisimlerini gözlemek için kullanılırlar.
Teleskop türlerinin bir birilerine göre avantaj ve dezavantajlarının karşılaştırılması:[2]
| |||||||||||||||||
Teleskopların Özelliklerini Anlamamızı Sağlayan Bir Kaç Tanım:
1. Açıklık (Aperture) : Bütün teleskopların asıl fonksiyonu ışık toplamaktır. Teleskobun açıklığı demek, merceğin yada aynanın çapı demektir.
Açıklık genellikle " (inç) ile tanımlanır. 1" = 2.54cm dir.
Açıklık ne kadar büyükse teleskop o kadar fazla ışık toplar.
Daha çok ışık toplanması ise daha parlak ve daha iyi bir görüntü oluşmasını sağlar. 5" lik bir teleskobun aynası 5 X 2,54 = 12,7 cm =127 mm 'dir
2. Odak Uzaklığı (Focal Length) :
Odak uzaklığı = Açıklık (mm) * Odak Oranı olarak tanımlanabilir.
Ya da mercekten veya birinci aynadan itibaren teleskobun odak noktasına kadar olan uzaklığıdır.
Odak uzaklığı uzun olan teleskopların gücü daha fazla olup, elde edilen görüntüde daha büyüktür.
3. Çözümleme : Bir teleskobun daha fazla ayrıntıyı gösterebilme yeteneğine denir. Çözümleme ne kadar yüksekse, teleskop o kadar ince ayrıntı verir.
4. Çözümleme Gücü [Resolving Power (Dawes Limit)]: Birbirine çok yakın olan çift yıldızları ayrı ayrı görebilmemizi gerçekleştiren teleskop yeteneğine denir.
5. Kontrast : Elde edilen görüntünün daha net ve daha parlak olmasıdır. Kontrastın iyi olabilmesi için hava ve görüş koşullarının iyi olması gereklidir. Ayrıca bu açıklığın artması da kontrastı arttırır.
6. Işık Toplama Gücü : İnsan gözü ile teleskobun kuramsal olarak ışık toplama yeteneğinin karşılaştırılmasıdır.
7. Güç (Büyütme) : Teleskobun gücü, teleskobun kendisi ve kullanılan göz merceği (oküler) arasındaki ilişki olarak tanımlanabilir.
Teleskop alınırken açıklık ve teleskobun gücüne çok dikkat edilmelidir.
Büyütme = Teleskobun odak uzaklığı / gözmerceğinin odak uzaklığı formülü ile hesaplanır
Normal şartlar altında en yüksek büyütme teleskobun açıklığının 60 katına eşittir. Mesela 3.5" lik bir teleskobun max. büyütmesi 210X dir. Genelde amatör astronomlar gözlemlerinin çoğunu açıklığın 20-25 katı bir büyütme ile yaparlar.
8. Parlaklık Sınırı : Parlaklık birimi kadir (m) dir. A teleskopun açıklığı olmak üzere;
7.5 + 5 * [log A (cm biriminde teleskobun açıklığının logaritması)]
formülü ile görsel parlaklık sınırı hesaplanır.
9. Odak Oranı (Fotoğrafik Hız) [Focal Raito]:
Odak Oranı = Odak Uzaklığı (mm) / Açıklık (mm) ile hesaplanır.
Odak oranı size teleskobunuzla fotoğraf çekebilme hızını verir.
10. Görüş Alanı : Teleskop ile görülebilecek gökyüzü parçasına gerçek görüş alanı denir.
Bu açısal alan yay derecesi cinsinden ölçülür. Formülü :
Teleskobun gücü / Gözmerceğinin görüş alanı (derece) dir.
11. Optik Dizayn Sapınçları : Görüntünün oluşumu sırasında ortaya çıkan hatalara denir. Renk sapıncı, Küresel sapınç, Koma, Astigmat, Alan eğriliği ve Alan bozulması bazı teleskop sapınçlarıdır.
12. Teleskop Kurguları : İkiye ayrılır :
a. Alt Azimut Kurgu : En basit kurgudur. Üzerindeki kollar yardımı ile teleskoba; aşağı yukarı doğru düşey hareket ve yatay hareket yaptırılabilir.
b. Eşlek Kurgu : Eşlek kurgu ile gök cisimlerini izlemek çok daha kolaydır. Çünkü gökyüzündeki cisimler sürekli bir hareket halindedir ve alt azimut kurgu ile bunların hareketlerine ayak uydurmak son derece zordur. Ancak eşlek kurgu, enleme göre ayarlanmış bir eksen üzerinde döndüğü için gökcisimleri telekobun görüş alanı içinde kalırlar. Alman ve Çatal kurgu adı altında iki ayrı çeşidi vardır.
13. Enlem Ayarlayıcı : Teleskobun gök uçlağına göre eğimini ayarlar.
14. Saat Sürücü : Eşlek kurgularda bulunan motorları ve dişlileri kontrol eden elektrik sistemine denir.
15. Konsayı Ayarlayıcı : Yıldızların konsayılarını kullanarak gökyüzündeki yerlerini bulmaya yarayan sağaçıklık ve dikaçıklık ayarlayıcılarıdır.
16. Arayıcı (View Finder): Teleskobun üzerine yerleştirilmiş küçük dürbüne denir.
17. Gözmerceği (Eye Piece): Teleskopta oluşturulan görüntüler, farklı oranlarda gözmercekleri tarafından büyütülürler.
Dürbünler:
Dürbünlerin optik özellikleri, teleskopların optik özellikleriyle hemen hemen aynıdır. Dürbünlerin de objektifi ve göz merceği vardır. Teleskoplarda olduğu gibi, ışık toplama miktarını objektifin yüzey alanı, büyütmesini ise odak uzaklıklarının oranı belirler. Dürbünlerin en önemli özellikleri taşınabilir olmaları ve çift objektife ve göz merceğine sahip olmalarıdır. Her iki gözle bakılabildiği için daha rahat bit görüntü sağlarlar. Bu nedenlerle, çok iyi teleskoplara sahip amatör gök bilimcilerin bile mutlaka birer dürbünleri vardır. [2]
Bir dürbünde, büyültme oranı ve objektif çapı, genellikle dürbünün üzerinde yazılıdır. Eğer dikkat ettiyseniz, dürbünlerin üzerinde 8x25, 10x50 gibi ifadeler bulunur. Buradaki ilk sayı büyültmeyi, ikincisi ise, milimetre cinsinden objektif çapını belirtir. Yani, 10x50’lik bir dürbün, 10 kez büyütür ve objektif çapı 50 mm’dir. [2]
Gökyüzü gözlemleri için kullanılan dürbünler, genellikle 7-12 kez büyüten dürbünlerdir. Daha yüksek büyültme genellikle tercih edilmez; çünkü elin titremesi, görüşü zorlaştırır. Ancak, yüksek büyütmeli dürbünler, üç ayak üzerine yerleştirilmek suretiyle kullanılırsa, bu titreme önlenmiş olur. Bu nedenle, dürbün satın alırken, eğer 12x’dan daha fazla büyültmeli olanlarını tercih edecekseniz, üç ayağa yerleştirilebilmesi için gerekli donanıma sahip olanlardan seçmelisiniz. [2]
20-35 mm çaplı dürbünler gün ışığında genellikle yeterli olur. Ancak, gökyüzü gözlemleri için 40 mm’den büyük olanlar tercih edilmelidir. Gökyüzü gözlemciliğinde çok kullanılan dürbünler 7x50 ve 10x50 dürbünlerdir. Bu tip dürbünler, arazide başka amaçlarla gözlemler yapmak için de idealdir. 7x50 ve 10x50 dürbünler, kuş gözlemcilerinin de en çok kullandıkları dürbünlerdir. İlgi alanları bu yönde olanlar bir dürbün alarak her iki amaç için de ondan yararlanabilirler. [2]
Doğal olarak, teleskopta olduğu gibi, dürbünün çapı büyüdükçe ışık toplama miktarı artar. Örneğin, 70 mm’lik bir dürbün 50 mm’lik dürbünün yaklaşık iki katı ışık toplar. Ancak unutmamak gerekir ki, çap arttıkça ağırlık, boyut ve fiyat artar. [2]
Dürbünlerde, göz mercekleri genellikle sabittir. Ancak, bazı markaların bazı modellerinin değişken büyütme (zoom) özelliği vardır. Dürbünlerin boyutlarının küçük olmasının bir başka nedeni, objektifle göz merceği arasına yerleştirilen bir prizma sistemidir. Bu prizma sistemi sayesinde, objektiften göz merceğine gelen ışığın yolu katlanmış bir hale getirilir. Böylece, dürbünün toplam uzunluğu azalır. [2]
Kaynaklar:
Bilgi birikimlerini paylaşmak, çeşitli eğitici videolarla basit sorunların kolaylıkla herkes tarafından giderilmesini sağlamak, ilginç bilgileri paylaşarak keyifli zaman geçirmek amacıyla kullanıcılara çeşitli bilgiler ulaştırmayı amaçlıyorum. Bana buradan ulaşabilirsiniz.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder