Gök Bilim Rehberi-4a (Galaksiler[Gökadalar])

Güneş Sistemimizi 100 000 000 (100 milyon) kez küçülttüğümüzü düşünelim.Bu ölçüler çerçevesinde;

Ankara - İstanbul arası 5 mm,
Dünya 12 cm çapında,
Everest tepesi 0,08 mm,
Okyanusların kalınlığı cama hohladığımız zaman bıraktığımız buğu kalınlığında,
Ay 3,8 m uzakta ve 3,5 cm çapında,
Güneş 1,5 km uzaklıkta ve 14 m çapında,
Mars 500 m uzaklıkta ve 7 cm çapında,
Pluto 60 km uzaklıkta ve 6 cm çapında bir küreye dönüşür.

Yine bu ölçülendirmemizde 1954 yılında fırlatılan ilk uydu olan Sputnik-I'in ise 2 mm yükseldiğini söyleyebiliriz.
Pekala bu ölçüler içinde Güneş Sistemimize en yakın yıldız olan Alfa- Centauri nerededir?
Bugünkü ayın uzaklığı bir mesafede. (Yaklaşık 369 000 km)
İşte çapı 14 m ve birbirilerinden uzaklığı  en az 300 000 km olan ve bir birilerinin kütle çekimi etkisiyle bir ağırlık merkezi etrafında  disk ya da ince kenarlı bir mercek gibi bir arada duran 100 milyarlarca kürenin oluşturduğu bu sistem galaksi (gök ada ) olarak adlandırılır. [1]

Yaklaşık 50 milyar yıldızdan oluşmuş ve bize 3 milyon ışık yılı uzaklıktaki en yakın komşu gökada Andromeda. Ekvatoral düzlemi hafif eğikçe durduğundan onu ne cepheden ne de yandan görebiliyoruz.

40 milyar ışıkyılı uzaklıktadaki Sombrero gökadası. (M 104 ya da NGC  4594)

Kural olarak her yıldız bir gökadanın üyesidir. Güneşimizde yaklşık 100 milyar yıldızdan oluşan samanyolu denilen spiral gökadanın orta büyüklükte bir üyesidir. Spiral gökadanın sadece bir kolunda bulunduğumuz için samanyolu gökadası diye gördüğümüz ve tanımladığımız sadece gökadanın bir koludur denilebir.

Gök adalar şekillerine göre çeşitli sınıflandırmalara tabi tutulurlar. Aşağıda buna örnek bir resim görülmektedir.

Ancak görünüş olarak sarmal(spiral), eliptik, merceksi ve şekilsiz olarak sınıflandırılır.

Sarmal gök adalar yukarıdaki resimde S kodu ile gösterilendir.
S0 kodu ile gösterilen ise merceksi gökadalara örnektir.
E kodlu olanlar ise eliptik gökada şekillerine örnektir.
Bu sınıflardan herhangi birine girmeyenler ise düzensiz olarak sınıflandırılır.

Gökadaların büyüklükleri yaklaşık aşağıdaki resimdeki gibi olabilir. (rakamlar gökadalar arasında değişkenlik gösterir)

Görüldüğü gibi gökadamız yaklaşık 100 000 ışıkyılı  çapındadır. Dönen kütle o kadar fazladır ki  evrenin oluşumundan bu yana yaklaşık (en fazla ) 20 defa kendi çevresinde dönebilmiştir. Uçlarda yıldızlar yaklaşık 500 km/s lik hızla, güneşimiz ise 260 km/s lik hızla galaksinin merkezi çevresinde dönmektedir. (s=saniye) Bu hızı daha iyi anlamlandırmak için bir roketin dünyamızı terketmek için 7 km/s lik hıza ulaşması gerektiğini söylersek, gökadamızın çevresinde savrulma hızı daha anlamlı hale gelir.
Gök adaların büyüklüğü ile ilgili bir başka benzetme yapalım.
Şu anda bu yazıyı okuduğunuz sayfada gökadamız samanyolunun bir resmi olduğunu düşünün (ya da yukarıdaki gökadamızı düşünün) toplu iğne ile ekranı delerek bir delik açtığımızı hayal edelim. Bu deliğin bir ucundan diğer ucuna ışık hızı ile ( 300 000 km/s) yaklaşık 1000 yılda gidebilirdik. Ve bu esnada 1 milyon kadar yıldızı da tahrip etmiş olurduk. Gerçekten muaazzam bir büyüklük.

Süper galaksi kümeleri birkaç galaksi kümesinden oluşur. Bunlar kozmik hiyerarşinin en üst düzeyini oluştururlar ve evrendeki en büyük cisimlerdir. Bunlardan bazıları 100 milyon ışık yılı genişliğindedir. Işık yılı, ışığın bir yılda kat ettiği mesafedir. Işık saniyede 300 bin kilometre yol kat ettiğine göre, yılda 9.46 trillion kilometre yıl alabilir. Süper Galaksi kümelerine örnek vermek gerekirse Virgo, Local, Coma, Hercules ve Perseus süper galaksi kümeleri sayılabilir.

Galaksi kümeleri, birlikte yol alan galaksi gruplarıdır. Bunlar iki veya üç galaksi içerebileceği gibi binlerce galaksi de içerebilir. Bizim içerisinde yer aldığımız Samanyolu galaksisi Local Group olarak bilinen bir kümenin parçasıdır. Bize en yakın komşu galaksi olan Andromeda galaksisi de yine başka diğerleri gibi Local Group'da yer alır.

Bir sonraki düzeyde gökada olarak da adlandırılan galaksiler yer alır. Bunlar yıldızlar, gazlar ve toz parçacıklarından oluşur. Samanyolu 70 bin ile 100 bin ışık yılı genişliğinde spiral bir galaksidir.[2]




Kaynaklar:
[1] Evrenin Çocukları, Ali Demirsoy, sy 50-51
[2]http://www.solakkedi.com/fen%20bilgisi/nebula/002.html